متادیتا یا فراداده داده‌هایی هستند که توضیحاتی درباره داده یا دسته‌ای از داده ها ارائه می‌دهند. به عبارت دیگر متادیتاها اطلاعاتی هستند که برای توصیف داده‌هایی مانند یک صفحه وب، سند یا فایل استفاده می‌شوند. در این مقاله قصد داریم به توضیح مفهوم متادیتا و کاربردهای آن بپردازیم.
متا (Meta)، پیشوندی‌ست که کاربرد آن در مباحث مرتبط با فناوری اطلاعات به معنی “تعریف یا توصیف اصولی” می‌باشد.متادیتا یا فراداده به خلاصه سازی اطلاعات اولیه در مورد داده‌ها می‌پردازد که می‌تواند فرایند یافتن و استفاده یا استفاده مجدد از داده‌ها را ساده‌تر کند.
شاید تصور کنید که ماهیت فراداده فقط محدود به عصر دیجیتال می‌شود، اما باید بگوییم که این‌طور نیست. حتی دسته‌بندی کتاب‌های فیزیکی در کتابخانه‌ها نیز به نوعی فراداده محسوب می‌شوند. البته عصر دیجیتال استفاده از متادیتاها را به قدری گسترش داده که بسیاری از کاربران حتی به درستی از این که در ارتباطات روزمره خود و در طی فرایند ارسال و دریافت فایل‌های خود چه داده‌های دیگری را نیز به دستگاه فرد مقابل منتقل می‌کنند آگاهی ندارند. برای مثال یک فایل تصویر ارسالی از سوی یک فرد می‌تواند شامل موقعیت مکانی که عکس در آن گرفته شده است باشد.
متادیتای یک فایل سند ساده می‌تواند شامل مواردی همچون نویسنده، تاریخ ایجاد، تاریخ اصلاح و اندازه فایل باشد. البته اطلاعات متادیتا بسته به نوع فایل‌های مختلف متفاوت هستند. توانایی جستجوی عنصر یا عناصر خاصی از فراداده یا متادیتا، یافتن یک سند خاص را برای کاربران بسیار ساده‌تر می‌کند.
کاربردهای متادیتا یا فراداده
هر زمان که یک سند یا فایل ایجاد، اصلاح یا حذف می‌شود یک متادیتا ایجاد می‌شود. زبان فراداده طوری نوشته شده که هم برای سیستم‌های کامپیوتری و هم برای انسان قابل درک باشد. متادیتا با استفاده از سطح بالایی از استاندارد سازی به قابلیت یکپارچگی بهتر بین برنامه‌های کاربردی و سیستم‌ها اطلاعاتی مختلف کمک می‌کند.
فراداده‌ها تقریبا در همه جا (در سیستم‌های اطلاعاتی، رسانه های اجتماعی، وب سایت‌ها، نرم افزارها، خدمات موسیقی، خرده فروشی آنلاین و غیره) وجود دارند. فراداده را می‌توان به صورت دستی ایجاد کرد تا تنها موارد خاصی را شامل شود یا این که بر اساس نوع داده‌ها می‌تواند به صورت خودکار ایجاد شود.
در فایل‌های کامپیوتری، متادیتا را می‌توان در خود فایل یا در جای دیگری ذخیره سازی کرد. مانند برخی کتاب‌های EPUB که فراداده‌های خود را در یک فایل جداگانه ANNOT نگه‌داری می‌کنند.
شرکت‌های خدمات دیجیتال، مهندسی، خدمات مالی، تولید و بسیاری از شرکت‌های مختلف در عرصه‌های متفاوت از متادیتاها برای جمع‌آوری insight در مورد راه‌های بهبود محصولات و ارتقای فرایندهای استفاده می‌کنند.
متادیتاها علاوه بر فایل‌های اسناد، در موارد زیر نیز کاربرد دارند:
- فایل‌های کامپیوتری
- تصاویر
- پایگاه داده‌های رابطه‌ای
- صفحه گسترده‌ها
- فیلم‌ها
- فایل‌های صوتی
- صفحات وب
نقش متادیتا در صفحات وب و وب سایت
استفاده از فراداده در صفحات وب بسیار مهم بوده چرا که متادیتاها حاوی توضیحاتی در مورد محتوای صفحه و هم‌چنین کلمات کلیدی مرتبط با محتوا هستند. متادیتاهای صفحات وب اغلب توسط موتورهای جستجو در نتایج جستجو به کاربران نمایش داده می‌شوند بنابراین با توجه به این موضوع دقت و جزئیات در نوشتن این داده‌ها در توضیحات متای سایت در تصمیم کاربر برای بازدید از یک سایت تاثیر بگذارد. این اطلاعات در سایت در قالب یک تگ متا نوشته می‌شوند.
موتورهای جستجو با استفاده از توضیحات ذکر شده در تگ متای یک سایت میزان مرتبط بودن محتوای ارائه شده توسط یک سایت را ارزیابی می‌کنند و به آن امتیاز می‌دهند. تگ‌های متا تا اواخر دهه ۱۹۹۰میلادی به عنوان عامل کلیدی در تعیین موقعیت یک صفحه وب در نتایج جستجو استفاده می‌شدند.
افزایش استفاده از روش‌های بهینه سازی موتورهای جستجو (SEO) در اواخر دهه ۱۹۹۰ باعث شد تا بسیاری از وب‌سایت‌ها توضیحات متا یا همان متادیتای صفحات خود را با کلمات کلیدی پر کنند و موتورهای جستجو را فریب دهند تا محتوای وب سایت آن‌ها را از سایر رقبا مرتبط تر تشخیص دهند.
از آن زمان موتورهای جستجو اتکای خود به تگ متا را تا حدودی کاهش داده‌اند، هرچند که هنوز هم در ایندکس کردن صفحات به آن‌ها توجه می‌شود و هنوز هم از اهمیت قابل توجهی برخوردارند.
پیشرفت فناوری‌های هوش مصنوعی تا حدودی بار مدیریت متادیتاها به روش سنتی را با خودکارسازی فرایندهای فهرست‌نویسی و برچسب‌گذاری داده‌ها کاهش داده است.
بیشتر بخوانید
نمونه‌های ساده‌ای از متادیتا یا فراداده
قطعا همه ما در زندگی روزمره خود فرارداده‌های بسیاری را مشاهده می‌کنیم و شاید حتی بی تفاوت از کنار خیلی از آن‌ها می‌گذریم. بگذارید با چند مثال ساده به درک بهتر این مفهوم بپردازیم.
- برای مثال زمانی که یک فایل ورد یا پاورپوینت را ذخیره می‌کنید، نرم افزار به صورت پیش فرض نام و مشخصاتی که پیش‌تر هنگام نصب برنامه توسط شما تعریف شده بود را به فایل متنی یا اسلایدها اضافه می‌کند.
- اطلاعاتی که هنگام پخش یک فایل صوتی روی کامپیوتر، موبایل یا ضبط نمایش داده می‌شوند (اطلاعات خواننده و نام آلبوم و غیره) همه فراداده‌هایی هستند که در بخشی از فایل صوتی ذخیره می‌شوند.
امیدواریم با خواندن این مقاله به درک بهتری از مفهوم متادیتا یا فراداده رسیده باشید و با برخی کاربردهای آن آشنا شده باشید. هرچند که کاربردهای متادیتا بسیار گسترده است و در این مقاله تنها به بررسی مختصری از کاربردهای آن پرداخته ایم. در مقالات آینده به توضیح بیشتری درباره کاربردهای مختلف متادیتا خواهیم پرداخت.